Kończąc ten krótki
serial poświęcony Etnie chciałbym zająć się jej nazwą.
Nazwa Etna ma
bowiem bogatą i fascynującą historię obejmującą wieki.
Zrozumienie pochodzenia tej nazwy pozwala nam zapoznać się z jej
znaczeniem i zrozumieć kulturowe i historyczne powiązania, jakie
zawiera. Od jej źródłosłowia, po przedstawienie w mitologii
greckiej i rzymskiej, nazwa Etna ewoluowała w czasie, pozostawiając
trwałe dziedzictwo w kulturze różnych narodów.
Pochodzenie nazwy
Etna jest głęboko zakorzenione w greckim języku i greckiej
mitologii. Grecki termin Aitna
(Αἴτνα), pochodzi od czasownika
„αἴθω” (Aitva) i oznacza „palić”.
To trafnie opisuje wulkaniczną naturę Etny, która od tysięcy lat
wyrzuca z siebie ognisty popiół i wypluwa potoki spływającej po
zboczach lawy, co z kolei sprawia, że Etna jest jedną z
najbardziej fascynujących i jednocześnie czczonych gór tak w
starożytności, jak i obecnie.
Jednak językowe
korzenie Etny wykraczają daleko poza ich dosłowne znaczenie. W
mitologii greckiej Etna zajmuje bowiem również ważne miejsce. Nie
jest po prostu zwykłą górą, ale niemal żywą istotą,
świadectwem mocy i kreatywności bogów, a szczególnie jednego. To
w jej wnętrzu kulawy Hefajstos, mistrz ognia, kowalstwa i złotników,
jeden z dwunastu bogów olimpijskich miał swoją kuźnię. Uważano,
że wybuchy Etny były wynikiem jego pracy przy miechach i kowadle,
przy którym niestrudzenie wykuwał broń i zbroję dla swych
pobratymców, a wypływająca w tym czasie z krateru wulkanu
roztopiona lawa kształtowała okoliczne ziemie, pozostawiając po
sobie spuściznę ognistego piękna.
Rzymianie przyjęli
nazwę od Greków i włączyli Aetnę do własnej mitologii. Sam
Wulkan skojarzyli z Wulkanem, rzymskim odpowiednikiem Hefajstosa. W
mitologii rzymskiej Wulkan był nie tylko bogiem ognia i kowalstwa,
ale także bogiem samych wulkanów i niszczycielskich sił natury,
stąd ich wybuchy postrzegane były jako wyraz jego gniewu. Sama zaś
Aetna reprezentowała surową moc ognia i jego niszczycielskich
konsekwencji, zdolną do wywołania chaosu; z której działaniami
należało się liczyć.
W obu kulturach
pomimo dominującego wizerunku siewcy zniszczenia, Etna postrzegana
była również jako symbol płodności. Wulkaniczna gleba otaczająca
wulkan jest bowiem niezwykle żyzna, wzbogacona minerałami, które
sprzyjają bujnemu wzrostowi roślinności. Czczona więc była jako
prawdziwa bogini płodności, zdolna zapewnić florze i faunie
wszystko to, czego potrzebują do rozwoju.
Ta przypisywana jej
dwoistość zniszczenia i odradzenia sprawiała, że Etna
pozostawała centralną postacią w śródziemnomorskim kręgu
kulturowym.
Wraz z opanowaniem
Sycylii przez Arabów nazwa Etny uległa zmianie. Zaczęto ją
nazywać „Jabal al-Nār (جبل
النار ) – „Ognistą Górą”,
uznając jej wspaniałość i dominującą rolę w sycylijskim
krajobrazie. W średniowieczu
ochrzczona została
jako „Mongibello” –
łącząc dwa języki: włoski i arabski. Zarówno włoskie „monte”,
jak i arabskie „gibel” oznacza: „góra”,
później powstała jej sycylijska modyfikacja „Muncibieddo”.
Obecnie nazwa „Mongibello” odnosi się do samego
szczytu Etny.
Oprócz oficjalnych
nazw, mieszkańcy Sycylii odnoszą się do Etny z niemal macierzyńską
miłością. Często nazywają ją po prostu „a muntagna”, bądź
wręcz „Mamma Etna” podkreślając w ten sposób rolę jaką
pełni w ich codziennym życiu.
W dzisiejszych
czasach nazwa Etna pozostaje powszechnie rozpoznawana.
Stała się symbolem sycylijskiej
tożsamości i dumy, reprezentując nie tylko siłę wulkanu na
wyspie, ale także jej wyjątkowe znaczenie kulturowe. Status Etny
jako obiektu światowego dziedzictwa UNESCO i cudu natury Ziemi
(przyznany w 2013 r.), jeszcze bardziej umocnił znaczenie i
dziedzictwo jej nazwy.
Dołączona do wpisu
mapa erupcji Etny pochodzi z pracy włoskich i francuskich geologów:
“Mount Etna eruptions of the last
2,750 years: revised chronology and location through archeomagnetic
and 226Ra-230Th dating” wydanej w
Springer Verlag w 2007r. Są w niej wyszczególnione, określone i
opisane praktycznie wszystkie erupcje Etny od czasów
pre-historycznych do pierwszej dekady XXI wieku.