Historyczne erupcje systemu wulkanicznego Bárðarbunga

Bárðarbunga (pamiętna erupcja w latach 2014-15) to system wulkaniczny na Islandii składający się z centralnego wulkanu o wysokości 2009 metrów oraz systemu szczelin częściowo pokrytym pokrywą lodową lodowca Vatnajökull. Drugi centralny wulkan Hamarinn znajduje się 20 km na południowy zachód od Bárðarbunga, nie posiada kaldery i jest aktywny geotermalnie. Długość systemu wulkanicznego wynosi 190 km, a szerokość dochodzi do 25 km. Przynajmniej 26 erupcji w ciągu 11 wieków, w tym ostatnie w latach 1910 i 2014-15. Średnica wypełnionej lodem kaldery centralnego wulkanu wynosi 80 km kwadratowych.

Erupcje bazaltowe eksplozywne, freatomagmowe i wycieki bazaltowej lawy ze zboczy centralnego wulkanu Bárðarbunga oraz z systemu szczelin, najsilniejsze miały miejsce we wczesnym holocenie (5 czy 6 w skali VEI), częstotliwość erupcji: przeciętnie jedna na 50 lat. Potencjalnie niszczycielski potencjał powstania powodzi glacjalnych, jeśli do erupcji eksplozywnej dojdzie pod pokrywą lodową lodowca Vatnajökull. Wówczas lód zaczyna się gwałtownie topić i powstaje jökulhlaup ('powódź glacjalna' po islandzku). Roje trzęsień ziemi trwają na centralnym wulkanie Bárðarbunga i blisko Kistufell począwszy od 16 sierpnia 2014 roku. Trzęsienia ziemi są częste także na wulkanie Hamarinn.

Przykłady erupcji:

1862-64 - erupcja szczelinowa Tröllahraun wyprodukowała 0.3 km sześciennych lawy ze szczeliny erupcyjnej o długości 16 km.

1477 - erupcja Veiðivötn - potężna, w przeważającej mierze eksplozywna z opadem tefry w północnej Islandii, a także na terytoriach Irlandii i Szwecji. Długość szczeliny erupcyjnej: 65 km, erupcja wyprodukowała 10 km sześciennych tefry, której opad zatamował rzekę Tungnaá formując kilka jezior.

W trakcie erupcji w XIII wieku wylew lawy zwany Frambruni osiągnął długość 35 km.

Wielki wylew lawy Thjórsá około 8600 lat temu. Lawa pokryła wówczas obszar o powierzchni 900 km kwadratowych, ale jej źródło erupcyjne pozostaje nieznane.

2014-15 - erupcja Nornahraun (oficjalna nazwa: Holuhraun) wyprodukowała 14 km sześciennych lawy. Lawa zalała obszar o powierzchni 85 km kwadratowych. Czas trwania erupcji Holuhraun: sześć miesięcy.

Zdj. Andrew Brooks, Iuri Belerguschi i Axel Sigurdarson, erupcja Holuhraun, krater Baugur, sierpień 2014-luty 2015. Korzystałem z:

https://www.vedur.is/media/jar/Bardarbunga_kafli20140825.pdf

Zastanawiam się czy kolejna erupcja wulkaniczna na Islandii nastąpi jeszcze w tym roku, a może w następnym? Hekla? Grímsvötn? A może jednak Reykjanes? Lubię zgadywać, ale w przypadku Islandii to trudne: tamtejsze wulkany są i będą nieprzewidywalne. Tam aktywność sejsmiczna w danym miejscu może trwać latami bez jakiejkolwiek erupcji albo odwrotnie: następuje krótki rój trzęsień ziemi i wybuch wulkanu. Islandia jest ze wszech miar fascynująca.

- Sangay (Ekwador) - ciągłe emisje popiołu sięgające wysokości 6.1 km, aktywne wylewy lawy na południowo-wschodnich zboczach Sangay.

- Merapi (Jawa, Indonezja) - emisja popiołu sięgająca wysokości 2 km w dniu 4 maja 2020 roku.

Arabia Saudyjska

AL HARRAH - Bazaltowy obszar wulkaniczny Al Harrah zlokalizowany jest w północno-zachodniej Arabii Saudyjskiej w pobliżu granicy z Jordanią i wchodzi w skład większego obszaru wulkanicznego Harrat Ash Shamah o powierzchni 40 000 km kwadratowych. Najwyższym punktem Al Harrah jest wulkan Jabal Al Amud o wysokości 1100 metrów. Brak erupcji w czasach historycznych. Zdjęcie autorstwa m-5.

Kolejna rocznica erupcji Tarawera

Dokładnie 128. Tarawera jest miejscem najsilniejszej erupcji wulkanicznej na Nowej Zelandii w ciągu ostatnich 500 lat. Erupcje Tarawera rozpoczęły się 18 000 lat temu. Na Tarawera składają się trzy kopulaste wierzchołki (najwyższy Ruawahia o wysokości 1111 metrów), a także centralna szczelina. Wokół znajdują się liczne jeziora uformowane bądź zmienione w trakcie erupcji w 1886 roku. Ta rozpoczęła się 10 czerwca 1886 roku o godzinie 1.30 w nocy lokalnego czasu, trwała przez 5-6 godzin i spowodowała masową destrukcję. Naoczni świadkowie opisywali trzęsienia ziemi, gwałtowne burze i kule ognia, silne wiatry, obecność duszących gazów, silny opad popiołu, a także kompletną ciemność w godzinach porannych. Powstała szczelina o długości 17 km przechodząca przez jezioro Rotomahana w kierunku doliny Waimangu. Mieszanina pary i odłamków skalnych zwana "Mułem Rotomahana" zawalała dachy okolicznych budynków. W wyniku erupcji Tarawera zginęło około 150 ludzi, uległy zniszczeniu słynne Różowe i Białe Terasy (Pink i White Terraces), a także wioska Te Wairoa. Erupcja wyprodukowała bazaltową magmę zamiast ryolitowej. Wszelkie przejawy aktywności Tarawera monitoruje 8 sejsmografów i 7 ciągle działających stacji GPS.

Jeziora lawy na Io

Badacze z Brigham Young University w Utah obejrzeli dokładnie zdjęcia sondy Cassini powierzchni księżyca Jowisza Io skupiwszy się na trzech gorących punktach: Pillan, Wayland Patera i Loki Patera. Grawitacja Jowisza ściska skaliste wnętrze Io czyniąc z tego księżyca najbardziej aktywne wulkanicznie ciało Układu Słonecznego. Naukowcy zwracali przede wszystkim uwagę na przepływ ciepła wulkanów na Io. Wywnioskowali z temperatur jezior lawy, że na Io najczęstszym typem lawy jest stopiony bazalt. Pillan wybuchł w 1997 roku pokrywając lawą obszar 5600 kilometrów kwadratowych. Odczyty temperatury wskazują, że jezioro otacza relatywnie duża masa skonsolidowanej skały. Wayland Patera o średnicy około 95 kilometrów to albo krzepnący wylew lawy albo jezioro lawy w stanie niskiej aktywności. Loki Patera (na zdjęciu) ma średnicę 200 kilometrów i emituje 13% ciepła Io. Jego morfologia podlega ciągłym zmianom:  skorupa jest solidna lub łamie się dając ujście olbrzymim fontannom lawy.

Zmiana erupcyjnego zachowania Etny według OPEC

Nowa analiza naukowa OPEC (Osservatorio Privato Etneo di Catania) sugeruje, że sycylijski wulkan Etna może przejść transformację w zakresie erupcyjnym. Prace polowe mające na celu zebranie próbek lawy z ostatniego jak dotąd paroksyzmu erupcyjnego Etny 16 marca 2013 roku ujawniły obecność obok 'tradycyjnej' bazaltowej czarnej lawy sampli tzw. białej lawy - po badaniu mikroskopowym okazało się, że to szczególny rodzaj jasnego, bogatego w kwarc bazaltu, normalnie produkowanego przez podmorskie erupcje wulkaniczne (np. restingolity pochodzące z podmorskiej erupcji El Hierro w latach 2011-12). Analiza geochemiczna wskazała na dużą zawartość europu (pierwiastka nr. 63, symbol Eu) w białej lawie. Przypuszcza się, że wzbogacenie europem następuje na skutek wymieszania się magmy z wodą. Jakie wnioski się nasunęły naukowcom? Być może magma z Etny została częściowo doprowadzona podziemnymi kanałami do El Hierro. Albo według kolejnej hipotezy Etna stanie się przeważnie podmorskim wulkanem. Czas pokaże.

Po bliższej inspekcji okazało się, że 'biała lawa' to ksenolity czyli kawałki skał osadowych wyniesione na powierzchnię przez wzrastającą magmę. Niezwykłe jest odnalezienie owych ksenolitów jako produktów erupcji centralnej. Może ono wskazywać, że ostatni paroksyzm erupcyjny Etny objął również inny rezerwuar magmy.

O Geoffie Mackleyu i wyprawie na Ambrym:

http://natemat.pl/55907,pan-lava-lover-zakochany-w-lawie

Wywiad z Pawłem Rutkowskim, autorem publikacji antropologiczno-historycznej "Kot czarownicy":

http://bartkrawczyk.natemat.pl/56393,sladami-czarownic-i-ich-zwierzecych-slug-wywiad 

Islandzka erupcja Eldgjá - lata 939-40

Kiedyś opisywałem erupcję szczelinową Laki w 1783 roku i jej katastrofalne skutki w skali globalnej, teraz czas na kilka słów o erupcji szczelinowej Eldgjá. Szacuje się, że był to największy wylew bazaltowej lawy w czasach historycznych, która pokryła obszar o rozmiarze 800 km kwadratowych. Erupcja Eldgjá (Otchłań Ognia) miała miejsce w czasach osiedlania się wikingów na Islandii i zniszczyła wiele osad na południu wyspy. Trwała przez rok (a może nawet dłużej) z nieciągłej szczeliny o długości 75 km. Uformowana została grupa stożków Landbrotshólar. Chmura aerozoli z tej erupcji przemierzając Północną Europę doprowadziła do zaciemnienia i zaczerwienienia Słońca. W ciągu następnych 5-7 lat miały miejsce bardzo surowe zimy, wybuchy epidemii oraz klęski głodu - za sprawą stratosferycznego całunu aerozoli. Eldgjá (na zdjęciu) jest największym wulkanicznym kanionem na świecie o głębokości 270 metrów i szerokości dochodzącej do 600 metrów. Erupcja Eldgjá wyrzuciła 19.6 km sześciennych magmy i miała siłę 6 w skali VEI. Przede wszystkim była silniejsza od erupcji Skaftareldar (Ognie Skaftar)/Laki w 1783 roku oraz wyrzuciła do środkowej stratosfery znacznie więcej aerozoli siarkowych, a te utrzymały się tam dłużej.

Kto chętny zobaczyć erupcję Tołbaczik?

Szczelinowa erupcja Plosky Tolbachik stała się nie lada atrakcją turystyczną dla rosyjskich turystów i nie tylko. Od najbliżej osady Klyuchi jedzie się do wulkanu 10 godzin. Ale, ale... turyści lokalni za przyjemność zobaczenia fontann lawy muszą zapłacić 650 dolarów, turyści z Moskwy już blisko 1000. Dla turystów spoza Rosji dochodzą koszty podróży lotniczej do Moskwy, potem do Pietropawłowska Kamczackiego i do wulkanu. Na prasowych zdjęciach widać ludzi cykających fotki przy potokach bazaltowej lawy i płonących drzewach. Zatem kto chętny? ;-) Ile potrwa ta erupcja? Któż to wie. Erupcja Tołbaczik w 1975-76 trwała 5 miesięcy. Jak dla mnie ta obecna może potrwać jeszcze dłużej. ;-]

Vanuatu

MOTA LAVA - Północne wyspy Banksa (Vanuatu) - wyspa Mota Lava (Motlav) o długości 12 km składająca się z co najmniej 5 bazaltowych stratowulkanów zwieńczonych dwoma dobrze zachowanymi holoceńskimi stożkami piroklastycznymi: Tuntog na południowo-zachodnim krańcu wyspy z kraterem o szerokości 500 metrów oraz Vetnam w centrum wyspy. Ostatnia erupcja na Motlav 300 000 lat temu.

Jemen

HARRAS OF DHAMAR - Miasto Dhamar w Jemenie otoczone jest polami lawy będącymi częścią obszaru wulkanicznego Harras of Dhamar, który obejmuje stratowulkany i morfologicznie młode stożki. Wylewy law bazaltowych pokrywają starsze ryolitowe. W 1937 roku doszło w Harras of Dhamar do eksplozywnej erupcji - ostatniej jak dotąd erupcji wulkanicznej na Półwyspie Arabskim.

Meksyk

CHICHINAUTZIN - Obszar wulkaniczny Chichinautzin o długości 90 km znajduje się 36 km na południe od Mexico City (pomiędzy stratowulkanami Popocatepetl i Nevado del Toluca) i obejmuje stożki żużlowe i wulkany tarczowe. Długość wylewów lawy waha się od 1 do 21.5 km, a ich grubość od 0.5 do 300 metrów. 1670 lat temu doszło do erupcji stożka scorii Xitle (3930 m) - najwyższego punktu Chichinautzin. Wówczas ogromny wylew bazaltowej lawy pokrył obszary agrokulturowe, piramidy Cuicuilco i prehiszpańskie centra urbanistyczne. Erupcje stromboliskie, także typu Surtsey oraz hawajskie, monogenteyczne wulkany to m.in Tlaloc, Tlacotenco, Cuauhtzin, Hijo del Cuauhtzin, Teuhtli i Ocusacayo. Nadto 200 stożków scorii i hydromagmowych oraz 10 kopuł lawowych. 13-kilometrowy wylew lawy dociera do Mexico City.

Gwatemala

FLORES - Bazaltowy stratowulkan Volcán de Flores znajduje się w południowo-wschodniej Gwatemali 10 km na zachód od miasta Jutiapa i mierzy 1600 metrów. Posiada płytki krater oraz satelitarne stożki przy południowej i wschodniej podstawie. Morfologicznie młode wylewy lawy odnajdziemy na jego północno-wschodniej podstawie blisko El Aguacite. Daty erupcji nieznane.

Na Azorach znajduje się wulkan o tej samej nazwie.

Ekwador

LICTO - Grupa stożków scorii Licto znajduje się przy Rio Chambo, 25 km na południowy zachód od miasta Riobamba i na północ od miasta Licto. Są to trzy bazaltowo-andezytowe i andezytowe stożki. Największy z nich Cerro Tulabug mierzy 3336 metrów, pozostałe dwa to Licto oraz Loma Bellavista (3113 m). Daty erupcji nieznane.

Samoa

TUTUILA - Mocno zerodowana wyspa Tutuila o długości 32 km w centrum archipelagu Samoa składa się z pięciu plioceńsko-plejstoceńskich wulkanów. Pośrodku wyspy znajduje się bazaltowo-andezytowy wulkan tarczowy Pago z zerodowaną kalderą o szerokości 9 km. Najwyższym punktem Pago jest Matafao Peak o wysokości 653 metrów na zachód od zatoki Pago Pago. W kalderze odnajdziemy stożki żużlowe i trachitowe kopuły lawowe. Ostatnia erupcja w roku 1866.

Kanada

SATAH MOUNTAIN - Zlokalizowany w centralnej Kolumbii Brytyjskiej Satah Mountain obejmuje łańcuch piroklastycznych stożków bazaltowych i trachybazaltowych, trachitowe kopuły lawowe, pierścienie tufowe, szczeliny, stożki żużlowe i wypływy trachitowej lawy. Najmłodszy stożek grupy jest w wieku zbliżonym do 7200-letniego stożka Nazco.

Wilkołak - galeria

Wygasły wulkan Wilkołak koło Złotoryi. Wysokość: 361 metrów, w tle wyrobisko bazaltowe. Słupy bazaltowe przypominające płatki róży. Legenda mówi o cennych skarbach ukrytych w pobliżu przez rozbójnika Czarnego Krzysztofa. Wilkołak to także popularne miejsce dla samobójców z okolic - nie na darmo jego szczyt zwie się Ścianą Śmierci. Próbowałem zweryfikować tą informację w sieci i wyczytałem tylko o samobójstwie nastolatka wskutek zawodu miłosnego kilka lat temu.

Kamczatka

BARKHATNAYA SOPKA - Kompleks andezytowo-ryolitowych kopuł lawowych i bazaltowych stożków żużlowych przy rzece Paratunka na północny zachód od wulkanu Vilyuchik. Stożek żużlowy Barkhatnaya Sopka uformował się po upływie środkowego holocenu. Ostatnia erupcja w roku 3550 p.n.e.

Syria

SHARAT KOVAKAB - Bazaltowy stożek o wysokości 534 metrów zlokalizowany w północno zachodniej Syrii 8 km na południowy zachód od miasta Al Hasakah i 43 km od granicy z Irakiem. W pobliżu znajduje się jeszcze jeden stożek. Aktywność w holocenie.

Filipiny

CAGUA - Zalesiony stratowulkan Cagua o wysokości 1133 metrów znajduje się na północy wyspy Luzon. Posiada kolisty krater o średnicy 1.5 km o 60-metrowych ścianach. Lokalni mieszkańcy nazywają go "Góra Ognia". Erupcji freatycznej Cagua w roku 1860 towarzyszył spływ piroklastyczny. Cagua zbudowany jest z bazaltów i andezytów. Obszary termalne są usytuowane blisko jego centralnego krateru oraz na zboczach wulkanu.

Daty erupcji Cagua: 1860, 1907.

Japonia

RISHIRI - Mocno zerodowany andezytowy stratowulkan Rishiri formuje szeroką na 20 km wysepkę na północnym krańcu Hokkaido w Parku Narodowym Rishiri-Rebun-Sarobetsu. Wysokość wulkanu wynosi 1719 metrów, a jego topografia jest ostra, poszarpana. Wiek Rishiri ocenia się na mniej niż 200 000 lat. Erupcje wulkanu boczne, bazaltowe, także aktywność andezytowa i ryolitowa. Plejstoceńskie wylewy lawy formują większość północnego i zachodniego wybrzeża. Ostatnia erupcja Rishiri miała miejsce kilka tysięcy lat temu - około roku 5830 p.n.e.

Chile/ Argentyna

LANIN - 45 km na południowy wschód od czynnego wulkanu Villarrica (na granicy Chile i Argentyny) znajduje się uśpiony stratowulkan Lanin (3774 m) o przepięknej sylwetce. Erupcje Lanin centralne, wulkan zbudowany jest z bazaltów i andezytów. Ostatnia erupcja Lanin 2200 lat temu wyprodukowała małą kopułę lawową na wierzchołku i wylew blokowej lawy schodzący na północ. Daty erupcji Lanin: 560 plus minus 150 lat, 400 plus minus 150 lat, 90 plus minus 300 lat.