Calbuco, Sinabung i Kilauea

1) Calbuco (Chile) - Erupcja wulkanu Calbuco w Chile wyemitowała 210 milionów metrów kwadratowych wulkanicznego materiału, w tym 40 milionów w trakcie pierwszej eksplozji 22 kwietnia oraz 170 milionów w trakcie drugiego sześciogodzinnego epizodu erupcyjnego (dane z 26 kwietnia 2015 roku, łącznie 0.21 km kwadratowych, czyli znacznie mniej niż erupcje Chaiten w 2008 roku i Puyehue-Cordon Caulle w 2011 roku). Wulkan nadal emituje obłoki popiołu sięgające wysokości mniej niż 2 km i jest ciągle objęty czerwonym alarmem. Obowiązuje strefa wyłączenia o średnicy 20 km. Dzięki erupcji lokalni farmerzy potracili domy, pola uprawne, zwierzęta hodowlane, pszczoły i ryby. Brakuje paszy i wody pitnej dla zwierząt. Istnieje ryzyko zejścia laharów spowodowanych przez nadchodzące ulewne deszcze.

EDIT: 30 IV 2015 roku o godzinie 12.10 lokalnego czasu trzeci paroksyzm erupcyjny wulkanu Calbuco. Obłok ciemno-szarego popiołu sięgnął wysokości 3-5 km (na zdjęciu), a ze zboczy wulkanu zeszły lahary. Wulkan nadal objęty jest czerwonym alarmem.

2) Sinabung (Sumatra, Indonezja) - 28 kwietnia 2015 roku kolaps kopuły lawowej spowodował powstanie spływów piroklastycznych z Gunung Sinabung, które zniszczyły ewakuowaną wioskę Guru Kinayan (największy spływ z godziny 18.20) i dotarły do rzeki Lau Borus powodując eksplozje. Z powodu dalszego wzrostu kopuły lawowej aktywność erupcyjna wulkanu Sinabung wciąż pozostaje niebezpieczna.

3) Kilauea (Big Hawaii, Hawaje) - 23 kwietnia 2015 roku poziom jeziora lawy znajdował się 20 do 50 metrów poniżej krawędzi krateru Overlook, 24 kwietnia już tylko 14 metrów poniżej krawędzi z rozbryzgami lawy na krawędziach jeziora. Aktywność jeziora lawy widać z Jaggar Viewpoint. 25 kwietnia poziom jeziora lawy wzrasta ponownie: 10 i 7 metrów poniżej krawędzi, dzień później już tylko trzy metry poniżej krawędzi krateru Overlook. Czy jezioro lawy wulkanu Kilauea się przeleje zalewając powierzchnię krateru Halema'uma'u? Czas pokaże. Należy wszak pamiętać, iż erupcja Pu'u O'o także czerpie z centralnego rezerwuaru magmy Kilauea, niemniej owe fluktuacje poziomu jeziora lawy są intrygujące. EDIT: Rankiem we wtorek 28 kwietnia jezioro lawy dotarło do krawędzi krateru Overlook, ale się nie przelało.

EDIT: Podniesienie alarmu dla sumatrzańskiego wulkanu Dempo na drugi z powodu wzrostu aktywności sejsmicznej (głównie drgania i wulkaniczno-tektoniczne trzęsienia ziemi). Dempo wybuchał freatycznie w latach 2006 i 2009. Groźba drugiej w tym roku erupcji wulkanu Piton de la Fournaise na wyspie Reunion - wzrost emisji CO2, znacząca deformacja krateru Dolomieu, migracja trzęsień ziemi z głębokich na płytkie wskazują na wzrost świeżej magmy. Czekamy.

W związku z tym że z początkiem maja wybieram się na wulkan Etna (na 7 maja przewidziałem tzw. atak szczytowy - a nuż się uda!) blog będzie sporadycznie aktualizowany albo wcale. Jak tylko wrócę do kraju aktualizacje będą zamieszczane w miarę regularnie.

Wulkany i trzęsienie ziemi w Nepalu

Świat żyje obecnie kolejnym niszczycielskim kataklizmem - trzęsieniem ziemi w Nepalu (Dolina Katmandu) o sile 7.8 w skali Richtera z 25 kwietnia 2015 roku, obecnie dziewiątym najbardziej śmiercionośnym trzęsieniem ziemi XXI wieku. W tej chwili liczbę ofiar śmiertelnych szacuje się na 3395 osób (dane z Nepalu, Chin, Indii oraz Bangladeszu). Wskutek lawiny śnieżnej z Mount Everest zginęło co najmniej 17 ludzi. Ile osób zginęło chociażby w odległych wioskach zrównanych z ziemią przez osuwiska czy lawiny nie wiadomo do tej pory. Wstrząs wtórny o sile 6.7 miał miejsce 26 kwietnia. Głównych wstrząsów wtórnych naliczono do tej pory czterdzieści. O trzęsieniach ziemi piszę na tym blogu rzadko, gdyż pierwszeństwo mają wulkany, ale pragnę zwrócić uwagę na przyczynę tego kataklizmu. Kolizja dwóch płyt tektonicznych: Indyjskiej i Euroazjatyckiej, która powoduje iż Himalaje (jeden z najmłodszych łańcuchów górskich na świecie) co roku wzrastają o 5 mm. Na miejsce kataklizmu dotarły już liczne ekipy ratownicze, w tym polscy ratownicy i strażacy, którzy mają pomóc w trudnych akcjach poszukiwawczych.

EDIT: 28 IV 2015 - liczba zabitych sięga już 4450 ludzi, a może sięgnąć nawet 10 000 ofiar. Około 8 milionów ludzi ucierpiało na skutek trzęsienia ziemi. Potrzeba wody, jedzenia, namiotów, lekarstw oraz worków na zwłoki.

A co słychać u wulkanów? 1) Calbuco (Chile) - słabe emisje popiołu, 238 wulkaniczno-tektonicznych wstrząsów w dniu wczorajszym, słabe wulkaniczne drgania. 2) Sakurajima (Japonia) - silna eksplozja w dniu dzisiejszym o godzinie 14.24 lokalnego czasu generująca obłok popiołu sięgający wysokości 4.5 km. 3) Barren Island (Andamany) - pilot zaobserwował chmurę popiołu sięgającą wysokości 3 km nad aktywnym stożkiem tego wulkanu. 4) Manam (Papua Nowa Gwinea) - chmura popiołu nad wulkanem sięga wysokości 2 km, na zdjęciach satelitarnych widoczny obłok SO2.

Duża erupcja eksplozywna wulkanu Calbuco

Wczoraj (akurat w Międzynarodowy Dzień Matki Ziemi) o godzinie 20.45 czasu GMT (17.50 lokalnego czasu) rozpoczęła się duża erupcja eksplozywna andezytowego stratowulkanu Calbuco w Chile, który od 43 lat drzemał. Pliniańska chmura popiołu w kształcie parasola sięgnęła wysokości 10-20 km. Erupcja Calbuco rozpoczęła się praktycznie bez ostrzeżenia (15 minutowy intensywny rój trzęsień ziemi, a potem gwałtowny wybuch wulkanu!) Calbuco wybuchł po raz ostatni w sierpniu 1972 roku. Trwa ewakuacja ponad 4100 mieszkańców w promieniu 20 km od wulkanu. Czerwony alarm ewakuacyjny objął mieszkańców miast Puerto Montt i Puerto Varas. Wstrzymane zostały zajęcia w szkołach, a także loty. W tej chwili potężna faza eksplozywna erupcji Calbuco ustała, a z wulkanu płynie lawa. Erupcja Calbuco dobitnie pokazuje, iż wulkany potrafią zaskakiwać. Wyobraźcie sobie sytuację gdyby tak gwałtownie i niespodziewanie wybuchł Wezuwiusz.

O wulkanie Calbuco: http://wulkanyswiata.blogspot.com/2011/08/chile_2049.html

EDIT: Calbuco i Puyehue-Cordon Caulle leżą na tym samym uskoku i są znane z tego, że wybuchają razem bądź w pewnych odstępach czasu. Poprzednie większe erupcje Calbuco miały miejsce w latach 1893-95, 1929 i 1961. Druga silna eksplozja targnęła Calbuco o godzinie 01.00 czasu GMT (3.30 w nocy lokalnego czasu) generując obłok popiołu sięgający wysokości 12-15 km. Tak jak w przypadku erupcji wulkanu Puyehue-Cordon Caulle w czerwcu 2011 roku widoczny jest na licznych zdjęciach fenomen wulkanicznych błyskawic. Opad popiołu odnotowano w Puerto Montt i Bariloche.

EDIT 1: Gwałtowna faza erupcji wulkanu Calbuco w trakcie drugiej eksplozji trwała przez sześć godzin. Obecnie aktywność wulkanu osłabła, ale nadal wulkan jest objęty czerwonym alarmem. W trakcie najintensywniejszej fazy erupcji Calbuco kolumna erupcyjna sięgała wysokości 15 km, a balistyczne bomby wulkaniczne fruwały na odległość do 5 km. W czasie paroksyzmu erupcyjnego Calbuco miała miejsce silna aktywność sejsmiczna. Spływ piroklastyczny dotarł na odległość 8 km, a lahary dotarły na odległość 14 km od wulkanu. Lot helikopterem ujawnił 6 aktywnych kraterów w dawnej kopule i obecność silnej anomalii termicznej. Niestety jest prawdopodobna jedna ofiara śmiertelna - młody wspinacz, który przebywał w trakcie erupcji w górskiej chatce. Mężczyzna uchodzi za zaginionego. EDIT 2: 21-letni Waldo Emanuel Flores Figueroa jednak żyje - jego brat nawiązał z nim kontakt. Obecnie trwają małe\umiarkowane emisje popiołu z Calbuco z obłokami popiołu sięgającymi wysokości 2 km - najbardziej intensywne z krateru stożka żużlowego na kopule lawowej z 1961 roku. Liczba ewakuowanych wynosi 6514 osoby.

Erupcja wulkanu Baekdu/ Changbaishan w przyszłości?

O możliwości przyszłej erupcji chińskiego/północno-koreańskiego wulkanu Baekdu czytam co pewien czas. Zarówno Koreańczycy z Północy, jak i Chińczycy obawiają się tego wulkanu, gdyż około roku 942 (plus minus 4 lata, 969 plus minus 20 lat) Baekdu wybuchł z siłą 7 w skali VEI (dorównać mu zatem mogą jedynie erupcje Gunung Samalas w 1257 roku oraz Tambora w 1815 roku). Właśnie ta kolosalna erupcja mogła przyczynić się do upadku antycznego królestwa Balhae, którego władza rozciągała się na znaczne obszary Mandżurii (tak twierdzą niektórzy historycy).

Baekdu/Changbaishan/Pektu-san znajduje się na granicy Chin i Korei Północnej. Według naukowców z chińskiego obserwatorium wulkanologicznego temperatura jeziora kraterowego Tianchi/Chonji od 1999 roku wzrosła o kilka stopni. Pomiędzy 2002 a 2005 rokiem w regionie miała miejsce seria trzęsień ziemi. W tych latach kaldera wulkanu wzrosła o 10 cm, a od 2009 roku zaczęła opadać, po czym na nowo wzrastać. Temperatura gejzeru w pobliżu wulkanu wzrosła z 70 do 83 stopni Celsjusza. Wzrosła także koncentracja helu. Należy jednak pamiętać, że erupcja Changbaishan w 1898 roku miała zaledwie 2 w skali VEI, także przyszła erupcja Bakedu/Changbaishan wcale nie musi być kolosalna. No cóż, media i ich odbiorcy lubią katastroficzne scenariusze.

Czytelniczka mojego bloga, która widziała jezioro kraterowe Chonji w 2007 roku poinformowała mnie, że miejscowi wierzą, iż w odmętach (184 metry głębokości) Niebiańskiego Jeziora żyją monstra o długiej szyjach przypominające brytyjskie Nessie z Loch Ness.

http://pixgood.com/lake-tianchi-monster.html

17-18 kwietnia 2015 roku - efuzja wylewu lawy o długości 2 km z wulkanu Fuego w Gwatemali (kanion Taniluya, południowo-wschodnie zbocze). W połowie marca erupcja wulkanu Barren Island (Indie, Andamany) obejmująca eksplozje strombolijskie i efuzję lawy z centralnego stożka. Rój trzęsień ziemi wykryto ostatnio pod ekwadorskim wulkanem Guagua Pichincha.

Białe plamy: Jezioro kraterowe Nong Fa/ Nongphatom w Laosie

Może nie do końca biała plama geograficzna, ale miejsce raczej trudno dostępne i tajemnicze. Poza tym miejscowi utrudniają do niego dostęp płatnymi 'zezwoleniami'. Jakoś mnie jednak zaintrygowało. Nong Fa to jezioro kraterowe położone na wysokości 1154 metrów, o nieznanej średnicy, które Lonely Planet określa mianem 'magiczne'. Lokalizacja: Dystrykt Sanxay, Prowincja Attapeu, serce rezerwatu Dong Ampham, południowo-wschodni Laos, około 12 km od granicy z Wietnamem. Szacowana głębokość 78 metrów, miejscowi twierdzą, że jest nieznana, bo jezioro ma bardzo grząskie dno. Stronią też od kąpieli w Nong Fa zaznaczając, iż jezioro zamieszkuje wężo-świnia, która pożera pływaków. Na pewno w 2008 roku był nad tym jeziorem polski globtroter Andrzej Muszyński. To już chyba łatwiej dostać się nad kambodżańskie koliste jezioro kraterowe Yak Loum. W każdym razie poniższy opis Muszyńskiego nieco mrozi krew w żyłach.

http://turystyka.wp.pl/kat,1036543,page,5,title,Takich-Indochin-szukalem,wid,15563810,wiadomosc.html
http://wulkanyswiata.blogspot.com/2011/05/kambodza.html

Pięciolecie erupcji wulkanu Eyjafjallajökull/ Anti-Volcano Climbing Act na Filipinach

14 kwietnia 2015 roku rozpoczęła się piąta rocznica fazy eksplozywnej erupcji islandzkiego wulkanu Eyjafjallajökull, która przyczyniła się do ogromnych zakłóceń w lotach samolotów - czego apogeum miało miejsce w dniach 15-20 kwietnia 2010 roku. Anulowano wówczas setki lotów w obrębie, do i z Europy. Druga faza eksplozywna erupcji Eyjafjallajökull wyrzuciła 0.25 km sześciennych tefry, a chmura popiołu sięgała wysokości 9 km (4 w skali VEI). Do 21 maja 2010 roku erupcja Eyjafjallajökull znacznie osłabła (brak produkcji lawy i popiołu). Mierzący 1666 metrów Eyjafjallajökull znajduje się pod niewielkim lodowcem o tej samej nazwie. Wcześniej wybuchał w latach 920, 1612 i 1821-23. 20 marca 2010 roku rozpoczęła się pierwsza boczna faza erupcji Eyjafjallajökull, a mianowicie efuzywna (lawowa) - obejmowała wylewy lawy, fontanny lawy i chmurę popiołu sięgającą wysokości 4 km (22 marca 2010 roku) w Fimmvörðuháls. Poprzedziła ją aktywność sejsmiczna i deformacja gruntu w tygodniach poprzedzających wybuch wulkanu. Otworzyła się szczelina o długości 150 metrów, fontanny lawy o wysokości sięgającej 150 metrów wyrzucało 10-12 lawowych kraterów. W kanionie Hrunagil powstał lawospad o długości 200 metrów. Druga szczelina erupcyjna o długości 300 metrów otworzyła się 31 marca 2010 roku. Lawa z niej spływała do kanionu Hvannárgil.

14 kwietnia 2010 roku aktywne kratery otworzyły się pod pokrywą lodowca. I wtedy się zaczęło. Przedtem jednak doszło do intensywnego skoku aktywności sejsmicznej. Aktywne otwory erupcyjne znajdowały się wzdłuż skierowanej na północ-południe szczeliny o długości 2 km. Chmura popiołu sięgnęła wysokości 8-9 km. Jak pamiętamy ta faza eksplozywna erupcji wulkanu Eyjafjallajökull miała miejsce pod lodem. Zimna woda ze stopionego lodu szybko ochładzała lawę doprowadzając do jej fragmentacji w wysoce abrazyjne cząsteczki wulkanicznego szkliwa, które dostały się do chmury erupcyjnej. Chmura erupcyjna trafiła prosto w niestabilny wówczas jet-stream. Efekty poznaliśmy dobrze w mediach w tamtym czasie: setki anulowanych lotów, tysiące pasażerów koczujących na lotniskach, uszkodzone silniki niektórych samolotów wojskowych. W trakcie erupcji Eyjafjallajökull dało się zaobserwować fenomen wulkanicznych błyskawic.

Z innej beczki rząd filipiński chce ograniczyć wspinaczkę na aktywne filipińskie wulkany. Aby wspiąć się np. na Mayon trzeba będzie mieć autoryzację rządu i zgodę PHIVOLCS. Jak pamiętamy Mayon wybuchł nagle 7 maja 2013 roku (na zdjęciu) zabijając czwórkę Niemców i ich filipińskiego przewodnika wspinających się na wulkan, byli też ranni. Wówczas wulkan został objęty 6-kilometrową strefą niebezpieczeństwa. Chodzi o względy bezpieczeństwa dla obywateli Filipin i turystów, ale mnie taki Anti-Volcano Climbing Act się nie podoba, gdyż chciałbym kiedyś wejść na Mayon przez nikogo nie niepokojony. A ryzyko ze wspinaczką na wulkany (nawet te drzemiące) zawsze jest obecne. W każdym razie kary za nieautoryzowaną wspinaczkę mają wynieść od 10 000 pesos (ok. 210 euro) do 50 000 pesos (około 1040 euro). Ciekawe jakie wulkany uznane zostaną za zagrożenie. Mayon jest oczywisty. Może Bulusan i Kanlaon? Wreszcie ciekawe czy to prawo zostanie uchwalone.

Dla mnie jest to przykład utrudniania ciekawym świata ludziom wspinaczki na aktywne wulkany.

EDIT: 15 kwietnia 2015 roku - rankiem tego dnia obłok gazów i popiołu nad wulkanem Nevado del Ruiz w Kolumbii. Ze zboczy sumatrzańskiego wulkanu Sinabung schodzą lahary. O godzinie 16.08 lokalnego czasu wulkan Tungurahua w Ekwadorze generuje obłok popiołu sięgający wysokości 3 km. Kontynuacja emisji popiołu z peruwiańskiego wulkanu Ubinas.

Białe plamy: Wulkany Wietnamu i Malezji

Wulkany Wietnamu i Malezji również są słabo poznane. Ba, kiedy zakładałem niniejszego bloga w 2010 roku to nie miałem pojęcia, iż w obu tych państwach można znaleźć jakieś struktury wulkaniczne. Ano można. Niestety są kiepsko zbadane i sfotografowane albo nie ma w ogóle ich zdjęć. Ciekaw jestem jak niektóre z nich wyglądają.

Wulkany Wietnamu: 1) Cù-Lao Ré - 4 bazaltowe sub-arealne i 9 podmorskich stożków wulkanicznych formujących wyspy Cù-Lao Ré (trzy z nich) oraz Cù-Lao Bo Bai (pojedynczy stożek). Lokalizacja wysp: 150 km od wybrzeża centralnego Wietnamu. Daty erupcji w holocenie. Ich zdjęcia można znaleźć w sieci.
2) Toroeng Prong - niewielki bazaltowy stożek (800 m. wysokości) na południowy zachód od miasta Quang Ngai na który składają się jezioro kraterowe i trzy otwory erupcyjne. Dobrze zachowany. Erupcje w holocenie. Zdjęć w sieci zero.
3) Haut Dong Nai - zwany także Płaskowyżem Djiring. Obejmuje stożki wulkaniczne i wylewy lawy. Lokalizacja: na północny wschód od miasta Ho Szi Mina (Sajgon). Wymiary: 70 x 150 km, erupcje w holocenie.
4) Bas Dong Nai - drugi z obszarów wulkanicznych w Wietnamie, inaczej płaskowyż Xuan Loc, na wschód od Sajgonu. Obejmuje m.in. dobrze zachowany bazaltowy stożek Suzanna Mount o wysokości 180 metrów. Daty erupcji nieznane.
5) Ile des Cendres - grupa podmorskich wulkanów (Wyspy Popiołów) składająca się z dwóch stożków żużlowych i dwóch stożków lawowych. Erupcja Ile des Cendres rozpoczęła się 2 marca 1923 roku i uformowała dwie efemeryczne wysepki i stożek - obecnie zerodowane i znajdujące się pod wodą.
6) Innym podmorskim wulkanem w obrębie Wietnamu jest Veteran, 34 km na południe południowy wschód od Grand Catwick Rock. Możliwa erupcja (zniknięcie rafy) w 1882 roku, możliwa aktywność fumaroliczna w 1928 roku.

Pytanie czy te dwa wymienione wietnamskie obszary wulkaniczne nie są zaminowane?

Wulkany w Malezji: 1) Bombalai Hill - lokalizacja: Sabah, Borneo, blisko wybrzeża Cowie i granicy z Indonezją, na północ od wyspy Sebatik. Wysokość 531 metrów, obficie zalesiony stożek piroklastyczny z dobrze zachowanym kraterem o szerokości 300 metrów. Holoceńska ekstruzja lawy - dwa wylewy lawy docierają prawie do wybrzeża. Możliwe erupcje 27 000 lat temu.

Czy ktoś z rodaków przebywających (na stałe?) w Wietnamie bądź Malezji mógłby sfotografować dla mnie owe wulkany? Na zdjęciu lawowe wybrzeże wysepki Cù-Lao Bo Bai (Wietnam).

W dniu wczorajszym dwie małe eksplozje popiołu miały miejsce z krateru Bocca Nuova wulkanu Etna. Trwa umiarkowana aktywność eksplozywna wulkanu Tungurahua w Ekwadorze z emisjami popiołu. Częste eksplozje mają też miejsce na innym ekwadorskim wulkanie Reventador z chmurami popiołu sięgającymi wysokości 1-2 km oraz małymi spływami piroklastycznymi. Rośnie centralna kopuła lawowa tego wulkanu.

EDIT: Od 9 kwietnia niewielkie roje trzęsień ziemi są mierzone 6-10 km na południe od islandzkiego wulkanu Hekla. Zważywszy na to, że prekursory erupcji Hekli prawie nie istnieją (poza niewielką ilością trzęsień ziemi) erupcja tego wulkanu w 2015 roku nie byłaby zaskoczeniem. Po blisko dwóch tygodniach pauzy 14 kwietnia uaktywnia się znowu kamczacki wulkan Kluczewska Sopka - umiarkowane eksplozje strombolijskie i niewielkie emisje popiołu z centralnego krateru.

Białe plamy: Wyspy Balleny

Kolejna wulkaniczna biała plama (terra incognita) to sub-antarktyczne wulkany wysp Balleny (Balleny'ego) uformowane przez pióropusz gorąca Balleny, zlodowaciałe i niedostępne dla wspinaczy. Wyspy należą na podstawie Dependencji Rossa do Nowej Zelandii.

1) Wyspa Young - kształt wyspy Young'a przypomina owal o długości 11 km i szerokości 3.5 km, długie proste wschodnie wybrzeże i zaokrąglone zachodnie. Skuty lodem stratowulkan Freeman Peak wznosi się na wysokość 1340 metrów i posiada aktywne fumarole. Nikt nigdy go nie zdobył. Daty erupcji nieznane. Pomiędzy wyspami Young'a i Buckle'a znajduje się wysepka Borradaile o długości 4 km i szerokości 2 km na której 12 lutego 1839 roku wylądował kapitan Freeman ze statku "Sabrina".
2) Wyspa Buckle - długość 8 km, szerokość 4 km. Według Wikipedii ostatnia erupcja na wyspie Buckle'a miała miejsce w 1899 roku, ale nie umiem jej potwierdzić. Zarówno wyspę Buckle'a, jak i niedaleką wysepkę Sabrina zamieszkują kolonie pingwinów i petreli. Z mierzącego 1239 metrów stratowulkanu Buckle Island i ze skalistych klifów spływa do Oceanu Południowego lodowa czapa.
3) Wyspa Sturge - jedna z trzech głównych wysp Balleny'ego o długości 12 km i szerokości 4 km. Formuje ją stratowulkan Brown Peak (1524 m. wysokości, inna nazwa Russel Peak), rzecz jasna, nigdy nie zdobyty. Uchodzi za wygasły, acz należy pamiętać, iż nie był badany geologicznie. Wyspę pokrywa lodowa czapa.

Na zdjęciach wyspa Sturge i łańcuch wysp Balleny'ego. Jeśli dojdzie tam do przyszłej erupcji wulkanicznej możemy się o tym nawet nie dowiedzieć. Wiem tyle - na wierzcholkach wulkanów wysp Balleny nie stanęła do tej pory ludzka stopa.

Waiowa (Goropu): Narodziny wulkanu w Papui Nowej Gwinei

Ilekroć czytam książkę dotyczącą erupcji tworzących monogenetyczne stożki wulkaniczne bądź nowe wyspy wulkaniczne są przytaczane zazwyczaj dwa przykłady: Paricutin w Meksyku oraz Surtsey (Islandia). Dzisiaj jednak mam zamiar przybliżyć moim czytelnikom zapomnianą erupcję w Papui Nowej Gwinei w latach 1943-44, która uformowała nowy stożek żużlowy. Wpierw lokalizacja erupcji: północno-wschodnie zbocze masywu górskiego Goropu, 19 km od zatoki Collingwood, na południe od wulkanu Victory, w miejscu nieobecnej do tej pory aktywności wulkanicznej. Erupcja Waiowa przedarła się przez metamorficzne skały masywu górskiego Goropu. Trzęsienia ziemi miały miejsce już 2 lata przed wybuchem wulkanu - czasem 2-3 w ciągu dnia. Do pierwszej erupcji Waiowa doszło 18 września 1943 roku. Kolejne erupcje miały miejsce w październiku i listopadzie. Aktywne były cztery otwory erupcyjne - eksplozje miały charakter freatyczny albo freatomagmowy. 27 grudnia 1943 roku doszło do pierwszej erupcji magmowej. Chmura popiołu sięgnęła wówczas wysokości 4.5-5 km, a opad zwęglonego drewna i lapilli miał miejsce we wiosce oddalonej od miejsca erupcji o 25 km. Spływy piroklastyczne ze stożka dotarły na odległość 5 km od wulkanu - erupcja zrównała z ziemią okolice Waiowa łamiąc drzewa niczym zapałki. Powstał główny krater emitujący parę oraz dwa mniejsze w których wrzał muł. W pobliżu głównego krateru na pobliskim grzbiecie dwa inne kratery emitowały popiół. 13 lutego 1944 roku nieco mniejsza erupcja niż ta grudniowa powiększyła rozmiar małego wulkanu. 23 lipca 1944 roku o godzinie 8.45 pm kolejna silniejsza erupcja Waiowa zasypała popiołem duży obszar. Średnica zdewastowanego erupcją obszaru wyniosła około 48 km. W sierpniu 1944 roku erupcje Waiowa uformowały niewielki piroklastyczny stożek. Do ostatniej erupcji Waiowa zasypującej popiołem Port Moresby doszło 31 sierpnia 1944 roku. Próbki zabrane z miejsca erupcji Waiowa okazały się nasyconymi trachyandezytami. Co ciekawe, erupcja Waiowa nie obejmowała wylewów lawy, aczkolwiek zaobserwowano bloki lawy o średnicy dochodzącej do 0.5 metra. Waiowa to obecnie niewielki piroklastyczny stożek z kraterem o średnicy 500 metrów zawierającym jezioro kraterowe o głębokości 50 metrów i ze ścianami krateru o wysokości 25 metrów. Wulkan obrasta gęsty las. Szkoda, że w sieci nie ma żadnych aktualnych zdjęć Goropu, aczkolwiek dodałem Waiowa do kategorii jezior kraterowych. Z niedalekich wulkanów warto wymienić niewielki bazaltowy stożek Kururi na obfitującym w wulkaniczne stożki, kratery i maary płaskowyżu Mangalase, który podobno wybuchł w pierwszej połowie XX wieku (między I a II Wojną Światową), ale o erupcji owego stożka niewiele wiadomo.

Białe plamy: Wulkany Sandwichu Południowego

Wulkany sub-antarktycznego archipelagu (brytyjskiego terytorium zamorskiego) Sandwich Południowy nieodparcie mnie fascynują. Chyba jedynie sub-antarktyczne wulkany archipelagu Balleny są jeszcze mniej zbadane. Ilekroć dochodzi do erupcji wulkanicznej któregoś z nich zazwyczaj nie ma żadnej bezpośredniej dokumentacji fotograficznej poza mało wyraźnymi zdjęciami satelitarnymi. Dlaczego? Gdyż jedenaście wysp wulkanicznych Sandwichu Południowego to zimne, niedostępne i skrajnie niegościnne skrawki lądu. 80% powierzchni archipelagu zajmują lodowce, wyspy mają budowę tefrowo-bazaltową i tworzą je bardzo młode wulkany subdukcyjne - źródłem wulkanizmu jest subdukcja Płyty Południowo-Amerykańskiej pod niewielką Płytę Sandwichu Południowego. Wyspy są niezamieszkane - automatyczne stacje pogodowe znajdują się na wyspach Thule i Zavodovski. W pobliżu Thule znajduje się podmorski wulkan Protector Shoal. I od niego zaczniemy naszą odyseję.

1) Protector Shoal - jego ryolitowa erupcja w marcu 1962 roku wygenerowała tratwę pumeksu, która dotarła do Nowej Zelandii. W pobliżu archipelagu Sandwich Południowy znajduje się co najmniej kilkanaście innych podmorskich wulkanów.
2) Wyspa Zavodovski o średnicy 5 km - formuje ją czynny stratowulkan Mount Asphyxia (znany także jako Mount Curry) o wysokości 551 metrów. Wschodnią stronę wyspy stanowi płaski płaskowyż lawy. Asphyxia jest jednym z najaktwyniejszych wulkanów Sandwichu Południowego - odnotowano jego prawdopodobne erupcje w maju 2012 i w roku 2014. Intensywna emisja toksycznych gazów z centralnego krateru być może świadczy o obecności aktywnego jeziora lawy. Wątpię jednak, aby ktokolwiek stanął w przeszłości na krawędzi krateru Mount Curry.
3) Wyspa Leskov - niewielka andezytowa wyspa wulkaniczna o średnicy 1.5 km. Najwyższy punkt mierzy 190 metrów i zwie się Rudder Point.
4) Wyspa Visokoi - długość 7.2 km, szerokość 4.8 km. Najwyższym punktem jest skuty lodem stratowulkan Mount Hodson mierzący 915 metrów. Niepotwierdzone daty erupcji w latach 1830 i 1930, zwykle z wierzchołka Hodson unosi się para.
5) Wyspa Candlemas - Aktywny stratowulkan na Candlemas nazwany został Lucifer Hill, gdyż pokryty jest żużlem i siarką. Lucifer Hill wykazywał aktywność w roku 1911 i w latach 1953-54. Najwyższym punktem wyspy jest Mount Andromeda o wysokości 550 metrów. Niższa lodowa kopuła o wysokości 455 metrów nazwana została Mount Perseus.
6) Wyspa Vindication - Wyspę formuje nieaktywny w holocenie wulkan. Najwyższy jej punkt to Quadrant Peak (430 m. wysokości). Vindication jest w dużej mierze wolna od lodu.
7) Wyspa Saunders - Wyspa w kształcie półksiężyca, którą formuje czynny stratowulkan Mount Michael posiadający krater o średnicy 700 metrów, w którym być może znajduje się aktywne jezioro lawy. Oczywiście nikt tego jeszcze nie zweryfikował. Wysokość Mount Michael 990 metrów, regularne erupcje m.in. w latach 2000, 2005 i 2012.
8) Wyspa Montagu - Największa wyspa archipelagu o wymiarach 12 x 10 km. Wznosi się na niej stratowulkan Mount Belinda o wysokości 1370 metrów - emisja popiołu i efuzja bazaltowej lawy w 2002 roku, kolejna w listopadzie 2005 roku - wylew lawy o długości 3.5 km dociera do morza. Aktywne fumarole.
9) Wyspa Bristol - długość 8 km, erupcje wulkaniczne na wyspie w latach 1823, 1935, 1936, 1950 i 1956. Najwyższym punktem wyspy jest Mount Darnley (1100 m. wysokości).
10) Wyspa Bellinghausen - Bazaltowo-andezytowy stratowulkan, najwyższy punkt Basilisk Peak o wysokości 255 metrów. Krater o średnicy 152 metrów i głębokości 61 metrów uformował się na południowym zboczu wyspy w trakcie erupcji eksplozywnej pomiędzy 1968 a 1986 rokiem.
11) Wyspa Cook - Średnica 3 x 6 km, zlodowacona, najwyższy punkt to Mount Harmer (1115 m. wysokości).
12) Wyspa Thule - Na Thule znajduje się kaldera o średnicy 1.5 x 2 km oraz stratowulkan Mount Larsen (710 m. wysokości). Obłok z jeziora kraterowego i popiół na zboczu zaobserwowano w 1962 roku. Do rzekomej erupcji na Thule doszło też w styczniu 1956 roku. Ciepło wulkaniczne powoduje, iż wyspa jest wolna od lodu.

Na zdjęciach lodowiec na Wyspie Cooke'a, wulkan Mount Belinda oraz Mount Asphyhxia. Zdj. Jo Szeles/Sebastiao Salgado.

EDIT: Uaktywnia się wulkan Tungurahua w Ekwadorze. 6 kwietnia miały miejsce nowe emisje popiołu, w minionych dniach nastąpił też wzrost emisji SO2 oraz drgań, co wskazuje na dostawę świeżej magmy. Może w przyszłości dojść do gwałtowniejszej erupcji Tungurahua, która oczyści blokowany otwór erupcyjny.

EDIT 2: Po czterech i pół miesiącach ciszy przypomina o sobie wulkan Ubinas w Peru. Targają nim 8 kwietnia 2015 dwie eksplozje generujące kolumnę gazów i popiołu sięgającą wysokości 2.5 km. Opad popiołu ma miejsce w dolinie w odległości 6 km od Ubinas.

Birma

LOWER CHINDWIN - 30 km na północny wschód od miasta Monywa w Birmie (Myanmar) znajduje się 7 bądź 8 uśpionych eksplozywnych kraterów z późnego pliocenu i plejstocenu. Trzy bądź cztery z nich posiadają jeziora kraterowe: Twin Taung, Taung Pyauk, Twyn Ma i Yay Khar. W jeziorach żyje cyjanobakteria - sinica Spirulina. Wylew bazaltowej lawy formuje płaskowyż Thayet-Pingan. Brak danych o erupcjach w czasach historycznych.

5 kwietnia 2015 roku erupcja wulkanu Turrialba w Kostaryce o godzinie 11.25 lokalnego czasu. Chmura popiołu sięgnęła wysokości 500 metrów. Także wczoraj emisje popiołu wulkanu Villarrica w Chile oraz epizod z fontannami lawy o godzinie 04:30 lokalnego czasu.

200-lecie erupcji Tambora

Wielkimi krokami zbliża się 200-lecie kolosalnej erupcji wulkanu Tambora na wyspie Sumbawa w 1815 roku (7 w skali VEI), która za sprawą aerozoli siarkowych przez trzy lata zakłóciła system klimatyczny na świecie powodując globalne ochłodzenie, kiepskie żniwa, a co za tym idzie masowy głód i pandemię cholery. Erupcja pliniańska Tambora 10 kwietnia 1815 roku zniszczyła wierzchołek wulkanu pozostawiając na jego miejscu kalderę o średnicy 6-7 km i głębokości 600-700 metrów. Na wyspie Sumbawa wskutek erupcji zginęło 10-11 000 ludzi, dalsze 60 000 ludzi w regionie umarło na wskutek chorób i głodu. Zginął administrator, który został wysłany, aby zbadać erupcję Tambora w dniu 5 kwietnia 1815 roku. Przed erupcją z kwietnia 1815 roku Tambora spał od setek lat i przebudził się w 1812 roku wykazując pierwsze symptomy aktywności. Wulkan mierzył 4000-4300 metrów i był widoczny z Bali. 5 kwietnia 1815 roku Tambora targnęła pierwsza erupcja pliniańska. Potem miały miejsce mniejsze emisje popiołu aż do 10 kwietnia 1815 roku. Około godziny 19.00 zaczęła się główna erupcja pliniańska opisywana jako "trzy łączące się kolumny ognia i spływająca masa płynnego ognia" obejmująca także potężny opad popiołu i pumeksu oraz spływy piroklastyczne (co najmniej siedem). Ta kolosalna erupcja trwała dwa dni, a chmura popiołu dotarła nad zachodnią Jawę, południowe Borneo oraz południowe Sulawesi. Huk eksplozji słyszano na oddalonej o 2000 km Sumatrze. Lawa i gorejące chmury zniszczyły wioski położone na północnych, południowych, zachodnich i wschodnich stokach wulkanu. Na wybrzeże Sanngar dotarło tsunami o wysokości 4 metrów wygenerowane przez materiał piroklastyczny docierający do morza. Wulkan wyrzucił z siebie 160 km sześciennych tefry. Wierzchołek wulkanu zapadł się formując kalderę. To była największa erupcja eksplozywna ostatnich 500 lat i jedna z największych w holocenie, choć obecnie precyzyjna jej skala nie jest znana. Wiadomo natomiast, iż 1200 metrów wierzchołka Tambora uległo sproszkowaniu.

1816 - Rok Bez Lata. W Europie np. w Szwajcarii doszło do klęski głodu - umarło 200 000 ludzi. Brązowy śnieg spadł w Węgrzech, a we Włoszech czerwony. W Chinach zapanował głód. Szacuje się, iż erupcja Tambora była czterokrotnie silniejsza od katastrofalnej erupcji wulkanu Krakatau w 1883 roku.

Czasowy gubernator Jawy Thomas Stamford Raffles twierdził, że erupcje Tambora rozpoczęły się już 1 kwietnia 1815 roku. W 1847 roku na wulkan dotarła ekspedycja botanika Heinricha Zollingera. Zollinger w 1855 roku opisał pionierskie wejście na wulkan i podał ile osób zginęło wskutek erupcji. Kiedy erupcja o takiej sile jak Tambora się powtórzy? I na ile jesteśmy na nią przygotowani? Wreszcie jaki wulkan nią zasłynie i gdzie się będzie znajdował?

Dalsza aktywność erupcyjna Tambora: w sierpniu 1819 mała erupcja w kalderze, około roku 1880 erupcja w kalderze formująca pasożytniczy stożek Doro Api Toi, słaba erupcja w roku 1967. W południowej części kaldery Tambora znajduje się pasożytniczy stożek Doro Api Toi, który jest aktywny fumarolicznie.

Białe plamy: Kunlun, Kekexili i Turfan

Dzisiejszy post będzie dotyczył tzw. białych plam wulkanizmu, czyli wulkanów niezbadanych, piekielnie rzadko odwiedzanych, a przez to fascynujących i pobudzających moją wyobraźnię. Mam wiele takich wulkanów np. sub-antartktyczne wulkany Sandwichu Południowego czy Wysp Balleny, Wyspa Bouveta, pacyficzna Mehetia, malezyjski Bombalai Hill czy niektóre słabo poznane kurylskie, kamczackie czy aleuckie wulkany np. Sergief, tudzież niektóre mało znane wulkany Papui Nowej Gwinei np. Waiowa. Liczne potężne wulkany andyjskie w Chile czy Argentynie też są warte odnotowania. Poza tym mnogość odizolowanych wulkanów na niezamieszkanych wyspach np. Bam. Wpierw jednak chcę napisać o dwóch tajemniczych azjatyckich obszarach wulkanicznych, a mianowicie Kunlun i Kekexili.

Wulkaniczna Grupa Kunlun to rozległa grupa piroklastycznych stożków w Masywie Górskim Kunlun w liczbie około siedemdziesięciu. Najwyższy stożek Grupy Wulkanicznej Kunlun czyli Ka-er-Daxi (Vulcan) wznosi się na wysokość 5808 metrów, czyli jest wyższy od irańskiego wulkanu Damavand (5610 metrów wysokości) - lecz to Demawend dzierży berło najwyższego wulkanu Azji. Czy zatem słusznie? To sprawa dyskusyjna, gdyż z tego co się orientuję Ka-er-Daxi nigdy nie został zdobyty. Wulkany (trachyandezytowe stożki piroklastyczne) grupy Ashikule tworzące zachodnią część masywu Kunlun to najmłodsze wulkany Chin. Wyróżnia się tutaj Ashi Shan (czyli Ka-er-Daxi, Vulcan), który po raz ostatni wybuchł 27 maja 1951 roku (jak doniosła gazeta Xinjiang Daily), a jego erupcję miała jakoby obserwować grupa robotników budująca drogę. Problem tkwi w tym, iż na Global Volcanism Program wysokość Ka-er-Daxi wynosi 4868 metrów. Inne stożki piroklastyczne to np. Beihuokou, Dahei Shan (5102 m. wysokości), Dong Shan (4652 m. wysokości), Donghuokou, Dujianshan, Heilong Shan (4852 m. wysokości), Heishibeihu, Huangyangling, Liuhuangdaban, Maoniu Shan, Migong Shan, Quanshuigou, Shenglidaban, Wuluke Shan (4820 m. wysokości), Xihuokou, Yi Shan, Yuei Shan. Część obszaru wulkanicznego Kunlun znajduje się na obszarze Askai Chin, do którego pretensje roszczą sobie Indie. W basenie Ashikule znajdują się także trzy słone jeziora Ashikule, Wulukekule i Shagesikule, które otoczone są przez 10 głównych stożków i kilkanaście mniejszych. Stożki wulkaniczne Kunlun są o tyle fascynujące, że ich relatywna wysokość nie jest duża, acz są one uformowane na wysokiej wysokości. Jest to zatem najwyżej położona grupa stożków wulkanicznych na świecie. Miejsce dla mnie absolutnie fascynujące, które chciałbym kiedyś odwiedzić.

O obszarze wulkanicznym Kekexili (Hoh Xil) jeszcze mniej wiadomo. Lokalizacja: północno-zachodni Tybet. Najwyższy wulkan tarczowy w Kekexili nazwany Bamaoqiongzhong wznosi się na wysokość 5400 metrów, a do ostatniej niepotwierdzonej erupcji stożka w kalderze Kekexili (położonej na wysokości 5200 metrów) miało dojść 16 lipca 1973 roku. Jest ona jednak dyskusyjna. Kekexili uchodzi za trzeci największy niezamieszkany obszar świata i największy niezamieszkany obszar Chin. Temperatura potrafi tam spaść do -40 stopni Celsjusza, przeciętnie wynosi -4 stopnie. Istna Ziemia Niczyja. Lokalny rząd nie chce uczynić z Kekexili strefy turystycznej, zatem jest to niewątpliwie intrygujące miejsce.

Innym intrygującym wulkanem w Chinach jest niewątpliwie samotny stożek wulkaniczny Turfan, znany także jako Ho-Tscheu/Bischbalik i zlokalizowany w pobliżu miasta Turfan. Ostatni raz wybuchł w roku 1120 plus minus 150 lat - w czasach dynastii Song. Oczywiście zdjęć w sieci zero. Nawet wysokość stożka Turfan pozostaje nieznana.

Zdjęcia stożków Kunlun pochodzą z rosyjskiej wyprawy wspinaczkowej oraz chińskiej wyprawy geologicznej w 2011 roku do basenu Ashikule.

Bagana, Dukono i Sinabung

Kłopoty z komputerem, a co za tym idzie z dostępem do Internetu powodują, iż aktualizacje nie są zamieszczane regularnie. Ale też na dobrą sprawę niewiele się obecnie dzieje, jeśli chodzi o erupcje wulkaniczne.

1. Bagana (Papua Nowa Gwinea) - silniejsze emisje popiołu w ciągu ostatnich dni.
2. Dukono (Halmahera, Indonezja) - umiarkowana aktywność erupcyjna.
3. Sinabung (Sumatra, Indonezja) - ekstruzja lawy karmiącej centralną kopułę lawową oraz płat lawy na wyższym wschodnim zboczu. Zapadnięcia się kopuły lawowej oraz płatu lawy generują gorejące chmury na wschodnim i północno-wschodnim zboczu. Spływ piroklastyczny z dnia 1 kwietnia 2015 o godzinie 11.45 lokalnego czasu dotarł na odległość 3.5 km i wyprodukował obłok popiołu sięgający wysokości 4 km.
4. Colima (Meksyk) - silne wulkaniańsko-strombolijskie eksplozje z chmurami erupcyjnymi sięgającymi wysokości 2-3 km.

10 kwietnia 2015 roku minie 200-letnia rocznica kolosalnej erupcji wulkanu Tambora na indonezyjskiej wyspie Sumbawa. Z tej okazji na pewno coś skrobnę.

Pozdrawiam Grzegorza Gawlika, czyli polskiego Pana Wulkana od Projektu 100 Wulkanów, którego wreszcie miałem okazję poznać osobiście.