Białe plamy: Wulkany Sandwichu Południowego

Wulkany sub-antarktycznego archipelagu (brytyjskiego terytorium zamorskiego) Sandwich Południowy nieodparcie mnie fascynują. Chyba jedynie sub-antarktyczne wulkany archipelagu Balleny są jeszcze mniej zbadane. Ilekroć dochodzi do erupcji wulkanicznej któregoś z nich zazwyczaj nie ma żadnej bezpośredniej dokumentacji fotograficznej poza mało wyraźnymi zdjęciami satelitarnymi. Dlaczego? Gdyż jedenaście wysp wulkanicznych Sandwichu Południowego to zimne, niedostępne i skrajnie niegościnne skrawki lądu. 80% powierzchni archipelagu zajmują lodowce, wyspy mają budowę tefrowo-bazaltową i tworzą je bardzo młode wulkany subdukcyjne - źródłem wulkanizmu jest subdukcja Płyty Południowo-Amerykańskiej pod niewielką Płytę Sandwichu Południowego. Wyspy są niezamieszkane - automatyczne stacje pogodowe znajdują się na wyspach Thule i Zavodovski. W pobliżu Thule znajduje się podmorski wulkan Protector Shoal. I od niego zaczniemy naszą odyseję.

1) Protector Shoal - jego ryolitowa erupcja w marcu 1962 roku wygenerowała tratwę pumeksu, która dotarła do Nowej Zelandii. W pobliżu archipelagu Sandwich Południowy znajduje się co najmniej kilkanaście innych podmorskich wulkanów.
2) Wyspa Zavodovski o średnicy 5 km - formuje ją czynny stratowulkan Mount Asphyxia (znany także jako Mount Curry) o wysokości 551 metrów. Wschodnią stronę wyspy stanowi płaski płaskowyż lawy. Asphyxia jest jednym z najaktwyniejszych wulkanów Sandwichu Południowego - odnotowano jego prawdopodobne erupcje w maju 2012 i w roku 2014. Intensywna emisja toksycznych gazów z centralnego krateru być może świadczy o obecności aktywnego jeziora lawy. Wątpię jednak, aby ktokolwiek stanął w przeszłości na krawędzi krateru Mount Curry.
3) Wyspa Leskov - niewielka andezytowa wyspa wulkaniczna o średnicy 1.5 km. Najwyższy punkt mierzy 190 metrów i zwie się Rudder Point.
4) Wyspa Visokoi - długość 7.2 km, szerokość 4.8 km. Najwyższym punktem jest skuty lodem stratowulkan Mount Hodson mierzący 915 metrów. Niepotwierdzone daty erupcji w latach 1830 i 1930, zwykle z wierzchołka Hodson unosi się para.
5) Wyspa Candlemas - Aktywny stratowulkan na Candlemas nazwany został Lucifer Hill, gdyż pokryty jest żużlem i siarką. Lucifer Hill wykazywał aktywność w roku 1911 i w latach 1953-54. Najwyższym punktem wyspy jest Mount Andromeda o wysokości 550 metrów. Niższa lodowa kopuła o wysokości 455 metrów nazwana została Mount Perseus.
6) Wyspa Vindication - Wyspę formuje nieaktywny w holocenie wulkan. Najwyższy jej punkt to Quadrant Peak (430 m. wysokości). Vindication jest w dużej mierze wolna od lodu.
7) Wyspa Saunders - Wyspa w kształcie półksiężyca, którą formuje czynny stratowulkan Mount Michael posiadający krater o średnicy 700 metrów, w którym być może znajduje się aktywne jezioro lawy. Oczywiście nikt tego jeszcze nie zweryfikował. Wysokość Mount Michael 990 metrów, regularne erupcje m.in. w latach 2000, 2005 i 2012.
8) Wyspa Montagu - Największa wyspa archipelagu o wymiarach 12 x 10 km. Wznosi się na niej stratowulkan Mount Belinda o wysokości 1370 metrów - emisja popiołu i efuzja bazaltowej lawy w 2002 roku, kolejna w listopadzie 2005 roku - wylew lawy o długości 3.5 km dociera do morza. Aktywne fumarole.
9) Wyspa Bristol - długość 8 km, erupcje wulkaniczne na wyspie w latach 1823, 1935, 1936, 1950 i 1956. Najwyższym punktem wyspy jest Mount Darnley (1100 m. wysokości).
10) Wyspa Bellinghausen - Bazaltowo-andezytowy stratowulkan, najwyższy punkt Basilisk Peak o wysokości 255 metrów. Krater o średnicy 152 metrów i głębokości 61 metrów uformował się na południowym zboczu wyspy w trakcie erupcji eksplozywnej pomiędzy 1968 a 1986 rokiem.
11) Wyspa Cook - Średnica 3 x 6 km, zlodowacona, najwyższy punkt to Mount Harmer (1115 m. wysokości).
12) Wyspa Thule - Na Thule znajduje się kaldera o średnicy 1.5 x 2 km oraz stratowulkan Mount Larsen (710 m. wysokości). Obłok z jeziora kraterowego i popiół na zboczu zaobserwowano w 1962 roku. Do rzekomej erupcji na Thule doszło też w styczniu 1956 roku. Ciepło wulkaniczne powoduje, iż wyspa jest wolna od lodu.

Na zdjęciach lodowiec na Wyspie Cooke'a, wulkan Mount Belinda oraz Mount Asphyhxia. Zdj. Jo Szeles/Sebastiao Salgado.

EDIT: Uaktywnia się wulkan Tungurahua w Ekwadorze. 6 kwietnia miały miejsce nowe emisje popiołu, w minionych dniach nastąpił też wzrost emisji SO2 oraz drgań, co wskazuje na dostawę świeżej magmy. Może w przyszłości dojść do gwałtowniejszej erupcji Tungurahua, która oczyści blokowany otwór erupcyjny.

EDIT 2: Po czterech i pół miesiącach ciszy przypomina o sobie wulkan Ubinas w Peru. Targają nim 8 kwietnia 2015 dwie eksplozje generujące kolumnę gazów i popiołu sięgającą wysokości 2.5 km. Opad popiołu ma miejsce w dolinie w odległości 6 km od Ubinas.